Κυκλοφόρησε το νέο μου βιβλίο

Συμπίπτοντας με το πέρας του 2024, δημοσιεύτηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Σταμούλη στη Θεσσαλονίκη, το δοκίμιό μου σύγχρονης ιστορίας: “Η καθημερινότητα των Ελλήνων στρατιωτών κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο στη Μικρά Ασία. (1917-1922)”, βιβλίο της σειράς “Κείμενα και Μελέτες” του Φιλολογικού, Ιστορικού, Λογοτεχνικού Συνδέσμου (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων.

Πρόκειται για πολυετή ερευνητική εργασία, καθώς μόνο ένα μέρος της δημοσιεύτηκε έως τώρα μέσω της επιστημονικής μου αρθρογραφίας μου, συμπεριλαμβανομένης της συμβολής μου στο συλλογικό έργο των εκατό χρόνων μνημοσύνης της Μικρασιατικής Καταστροφής το 1922: “Τα κείμενα του μετώπου, οι Αδελφές του Στρατιώτου και οι λοιποί συμβολικοί συγγενείς της Μικρασιατικής Εκστρατείας: Μια ανθρωπολογική προσέγγιση”, στο: Έλληνες στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας, υπό την επιμέλεια των: Δημήτρη Καμούζη, Αλέξανδρου Μακρή και Χαράλαμπου Μηνασίδη, με το άρθρο του, Αθήνα, ΕΣΤΙΑ, 2022.

Εκτός από τις ευχαριστίες μου στους πολυάριθμους Γάλλους και Έλληνες συναδέλφους, που με ενθάρρυναν σε αυτό το έργο, καθώς και στον Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων, ιδιαιτέρως δε στον Πρόεδρό του Θεόδωρο Νήμα, θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω όσους από την οικογένειά μου με πλαισίωσαν και με συνόδευσαν με τον τρόπο τους κατά τη συγγραφή του παρόντος πονήματος.

Αφιερώνω δε αυτό το βιβλίο, σε όσους πολέμησαν τότε, στη γενιά εκείνη που μερικές φορές αναφέρεται και ως χαμένη, καθώς επέζησε της αποκαλυπτικής πολεμικής δεκαετίας για την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και στην Ευρώπη, από το 1912 έως το 1922.

Πιο συγκεκριμένα, αυτό το δοκίμιο είναι αφιερωμένο στους βετεράνους της περιόδου που είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και μάλιστα παίρνοντάς τους συνεντεύξεις μεταξύ 1993 και 1995 κυρίως στη Θεσσαλία από όπου και κατάγομαι, και πιο συγκεκριμένα στα Τρίκαλα. Οι βετεράνοι αυτοί ήσαν οι: Αγαθοκλής Παπαγεωργόπουλος και Χαράλαμπος Παπαβασιλείου από το (Μικρό) Κεφαλόβρυσο Τρικάλων, ο Κώστας Ιακωβάκης από το Ελληνόκαστρο Τρικάλων, Χρήστος Μπαλαμώτης από τα Τρίκαλα, κι έπειτα ο Ευθύμιος Τζέλλας από τον Παλαμά Καρδίτσας, καθώς και ο Γεώργιος Παρσέλιας από το νησί της Σαμοθράκης.

Η έκδοση του δοκιμίου, έχαιρε ήδη μνείας από τον θεσσαλικό τύπο όσο και από ιστολόγια πολιτισμού της πόλης των εκείνον των Τρικάλων και επίσης από φορείς των Γραμμάτων της Αθήνας και βεβαίως το βιβλίο διατίθεται στα βιβλιοπωλεία.

Ο Φιλολογικός Ιστορικός Λαογραφικός Σύλλογος ΦΙΛΟΣ Τρικάλων, δημοσίευσε άλλωστε το σχετικό δελτίο τύπου για την έκδοση του βιβλίου και τον ευχαριστούμε εδώ για άλλη μια φορά.

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Τρίκαλα, 11 Δεκεμβρίου 2024
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

Νέα σημαντική έκδοση του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. και του Εκδ. Οίκου Κ. & Μ. Σταμούλη Θεσσαλονίκη 2024, σελ. 255. Άλλη μία σημαντική έκδοση (η 4η εντός του 2024) του Φιλολογικού, Ιστορικού, Λογοτεχνικού Συνδέσμου (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων και του Εκδοτικού Οίκου Κ. & Μ. Σταμούλη (Θεσσαλονίκη, 2310-264748, 6946-461460) βρίσκεται ήδη στα βιβλιοπωλεία και είναι στη διάθεση των φιλομαθών.

Πρόκειται για το υπ’ αρ. 25 βιβλίο της σειράς “Κείμενα και Μελέτες” του Φ.Ι.ΛΟ.Σ., το οποίο συνέγραψε ο Τρικαλινός ιστορικός Παναγιώτης Γρηγορίου και έχει τίτλο “Ο καθημερινός βίος των Ελλήνων Στρατιωτών κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1917-1922)”.

Το βιβλίο αποτελείται 255 σελίδες σχήματος 24Χ17 εκ. Ειδικότερα στην αρχή του βιβλίου παρατίθενται: Πρόλογος του Διοικητικού Συμβουλίου του Φ.Ι.ΛΟ.Σ (σελ. 7-8), Πρόλογος του κ. Ιάκωβου Μιχαηλίδη, καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Α.Π.Θ. (σελ. 9-10) και Προλεγόμενα του Συγγραφέα (σελ. 11-12).

Το κύριο σώμα του βιβλίου αποτελείται από τέσσερα βασικά μέρη:

1) Την Εισαγωγή (σελ. 13-43) όπου αναλύεται η μεθοδολογία που με την οποία εξετάζονται τα γεγονότα, πώς επιλέχτηκαν οι πηγές για την αναζήτησή τους και το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίχτηκαν.

2) Το Δεύτερο Μέρος του βιβλίου “Η καθημερινότητα στο Μέτωπο – Συνέχειες και Ασυνέχειες” (σελ. 44-131) διαιρείται στις υποενότητες: 1) Έλληνες και Τούρκοι υπό τα όπλα 1918-1923, 2) Κοινωνική διαστρωμάτωση και μορφωτικό επίπεδο των στρατευμένων, 3) Στρατευμένοι της Παλαιάς Ελλάδας και των “Νέων Χωρών” – Γεωγραφικοί και πολιτικοί αντικατοπτρισμοί, 4) “Πρωταρχικοί πυρήνες μαχητών”: Μορφές συντροφικότητας, κοινωνικότητας και αλληλεγγύης στο Μέτωπο, 5) Αθλητισμός και μορφές τέχνης υπό τα όπλα, 6) Ο ιδιωτικός χώρος και χρόνος στον πόλεμο, 7) Στρατευμένοι της Παλαιάς Ελλάδας και Ρωμιοί – Έλληνες Μικρασιάτες.

3) Το Τρίτο Μέρος “Κείμενα του Μετώπου και σχέσεις ανταλλαγής και συμβολικής συγγένειας” (σελ. 132-201) διαιρείται στις υποενότητες: 1) Εφημερίδες και δημοσιογραφία στο Μέτωπο, 2) Η γερμανική διάσταση: “Τα Νέα του Γκαίρλιτς”, 3) Καινοτομίες του Δυτικού Μετώπου και ελληνική εκδοχή των Πατριωτικών Συνδέσμων, 4) Οι “αδελφές του στρατιώτου” ως “Νονές” στο Δυτικό Μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, 5) Οι Ελληνίδες “αδελφές” – Τα τεκμήρια του Αρχείου Δεσποτοπούλου – Η ελληνική ΧΑΝ – YMCA, 6) Οι αδελφές Δεσποτοπούλου και οι διακόσιοι “Εθνικοί αδελφοί”, 7) Οι “αδελφές” και οι άλλες πτυχές της “στρατιωτικής τελετουργικής συγγένειας”.

4) Στο “Επίμετρο: Στρατός και πόλεμος – Βία και δέος στα πεδία των μαχών” (σελ. 202-212).

5) Επίλογος (σελ. 213-215) Στο τέλος παρατίθενται Περιλήψεις (σελ. 216-224) στα ελληνικά, στα γαλλικά και στα αγγλικά, Βιβλιογραφία (σελ. 225-229), και 45 εικόνες (σελ. 231-255), οι οποίες εμπλουτίζουν και τεκμηριώνουν το κείμενο.

Ειδικότερα: Το βιβλίο πραγματεύεται την καθημερινότητα των Ελλήνων υπό τα όπλα, κληρωτών και αξιωματικών των αρχών του 20ού αιώνα, με έμφαση στην κρίσιμη περίοδο 1917-1922, προσεγγίζοντας τις συμπεριφορές, τις νοοτροπίες, την κοινωνικότητα, όσο και την εν πολέμω δράση.

Ο Έλληνας υπό τα όπλα είχε συμμετάσχει ήδη στο Μακεδονικό Μέτωπο των ετών 1917-1918, όπου και “μετέλαβε” των ευρύτερα διαδεδομένων πολιτισμικών πρακτικών της Στρατιάς της Ανατολής υπό την Τριπλή Συνεννόηση (ΑΝΤΑΝΤ), από κώδικες κοινωνικότητας και τρόπους ψυχαγωγίας σε συνθήκες στρατωνισμού έως τη μαζική ενασχόλησή του με αθλήματα.

Έτσι, καθώς εξετάζεται η καθημερινότητα των νέων στρατευμένων, ανιχνεύονται περαιτέρω οι σχέσεις (εγγύτητας/απόστασης) ανάμεσα στους στρατευμένους της Παλαιάς Ελλάδας και των κατοίκων της Μικράς Ασίας, Ελλήνων κυρίως αλλά και Τούρκων. Εν συνεχεία, προσεγγίζεται η κοινωνικότητα του Μετώπου, ει δυνατόν σε όλη της την έκταση: πρωταρχικοί πυρήνες μαχητών, εξωτερικεύσεις πολιτισμού, αθλητικές δραστηριότητες και εν γένει μεταφορές πρακτικών από τα μετόπισθεν στο Μέτωπο. Τέτοιες πρακτικές είναι το ποδόσφαιρο, η μουσική, ο χορός, το θέατρο, τα αναγνώσματα και η συγγραφή, καθώς και γενικότερα, η χρήση του “ελευθέρου χρόνου” στις παρυφές των χαρακωμάτων.

Ως προς το κομβικό αυτό σημείο του εγχειρήματος, δηλαδή το πραγματολογικό υλικό, συνθέτουν συχνά επιστολές του Μετώπου, οι οποίες ανταλλάσσονταν μαζικά ανάμεσα στους στρατιώτες και σε γυναίκες στην κυρίως Ελλάδα. Πρόκειται για τις “αδελφές του στρατιώτου”, νέες γυναίκες μέλη πατριωτικών σωματείων με τις οποίες αλληλογραφούσαν εκατοντάδες μαχητές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των αδελφών Δεσποτοπούλου, με 200 “εθνικούς επιστολογράφους” και πάνω από 2500 αρχειοθετημένες επιστολές της περιόδου 1917-1923.

Μέρος των πηγών άπτεται της τρικαλινής, όσο και ευρύτερα της θεσσαλικής εντοπιότητας, συμπεριλαμβανομένων και των συνεντεύξεών του Π. Γρηγορίου, ήδη από το 1990, με Θεσσαλούς παλιούς πολεμιστές της περιόδου 1917-1922.

Τέλος, διερευνώνται οι πρακτικές βίας στη μάχη, σε συνδυασμό με τα ανδροπρεπή στερεότυπα της εποχής. Μελετώνται δε τα χαρακτηριστικά υποδείγματα επίλεκτων ελληνικών σωμάτων όπως τα Ευζωνικά Συντάγματα, τα οποία λειτούργησαν και ως ιδεατοί τύποι συμπεριφοράς και προτύπων για τη συντριπτική μερίδα των τότε Ελλήνων.

Η συγγραφή του βιβλίου στηρίχτηκε τόσο στην ιστορική έρευνα με την αντίστοιχη χρήση αρχείων και πηγών, όσο και στην κοινωνική ανθρωπολογία. Χρησιμοποιήθηκαν κυρίως γραπτές άμεσες προσωπικές μαρτυρίες της εποχής (επιστολές και εφημερίδες του Μετώπου), δίχως να παραγνωρίζεται η σημασία των λοιπών αρχείων.

Η μελέτη αυτή του Παν. Γρηγορίου οδηγεί σε μια χρήσιμη αποτίμηση “εκ των έσω”, τόσο των εθνικών όσο και των γεωπολιτικών γεγονότων των αρχών του 20ού αιώνα, και τούτο υπό το πρίσμα του πολεμικού βίου των κληρωτών και των μονίμων στελεχών του τότε Ελληνικού Στρατού.

Οι στρατευμένοι Έλληνες των ετών 1917-1923, με τα τόσο άμεσα και με τρόπο παραστατικό καταγεγραμμένα βιώματά τους, ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους, εκείνον της ελληνο-βαλκανικής πολεμικής δεκαετίας (1912-1922), όσο και της πρώτης εκατονταετίας του Νεοελληνικού κράτους (1821-1922), αποδεσμεύοντας μνήμες και παρακαταθήκες, οι οποίες υποδεικνύουν έκτοτε την εθνική μας πορεία, έως και επί των χαλεπών ημερών μας. Το βιβλίο διατίθεται στα βιβλιοπωλεία.

* Φωτογραφία αρχική: Η καθημερινότητα των Ελλήνων στρατιωτών. Μικρά Ασία, 1922. Πολεμικό Μουσείο